آرشیوهای دیجیتالی چگونه تاریخ فلسطین را زیر بمباران حفظ می‌کنند؛ سلاح پنهان مقاومت
اسرائیل اصرار می‌کند که نیروهای مسلحش فقط جنگجویان، فرماندهان، انبارهای تسلیحاتی و شبکه‌های تونل حماس را هدف می‌گیرند نه غیرنظامیان و زیرساخت غیرنظامی و سایت‌های فرهنگی، مذهبی یا تاریخی را.
حتی قبل از شروع جنگ در غزه، عمر سلیمان، محقق آمریکایی مسلمان، هشدار داده بود مفهوم فلسطین از نقشه‌ها، آثار دانشگاهی و خود گفتمان عمومی به طور سامانمند در حال حذف است.
سلیمان در مقاله‌ای مشترک در الجزیره می‌نویسد: «این فقط مردم فلسطین و نام این کشور نیست که در حال ناپدید شدن است بلکه خود فلسطین ناپدید می‌شود. مجموعه‌اش را فراتر از نقشه‌ها بسط داد تا رونوشت‌های دیجیتالی از خاطرات، دست‌نوشته‌ها، روزنامه‌ها و مطالب آرشیو را دربر گیرد.
به‌زودی همبستگی فلسطین به یک مخزن جامع و کامل تبدیل شد که صرفاً به فلسطین محدود نمی‌شد و دامنه‌اش به خاورمیانه وسیع‌تر گسترش می‌یافت.
این مخزن پردازش‌شده حالا افتخار می‌کند که بیش از ۴۰ هزار سند را دیجیتالی کرده؛ از جمله اسناد شناسایی، اسناد رسمی، نامه‌ها، خاطرات، دست‌نوشته‌ها، نقشه‌ها، عکس‌ها، فیلم‌ها و صوت‌های ضبط‌شده و حتی اولین کتاب جغرافیای دوزبانه که در سال ۱۹۰۴ منتشر شد و تاریخ فلسطین را به زبان‌های یونانی و عربی روایت می‌کرد.
علاوه بر این، همبستگی غزه میزبان اولین «تاریخ غزه» به زبان عربی است که در قرن بیستم به قلم عارف العارف نوشته و منتشر شد.
محققان هشدار می‌دهند بمباران نوار غزه از سوی اسرائیل باعث تخریب و نابودی اسناد و آرشیوهای ارزشمند شده و حفظ میراث و هویت فلسطین را در معرض خطر قرار داده است.
پلتفرم دیجیتالی همبستگی فلسطین (Palestine Nexus) که در سال ۲۰۲۰ در تلاش برای حفظ اشیا و اسناد مربوط به تاریخ فلسطین راه‌اندازی شد، تلاش‌هایش را دوچندان کرده تا گنجینه‌های آرشیوها در خاورمیانه را جمع‌آوری و حفظ کند.
زاخاری فاستر، بنیان‌گذار همبستگی فلسطین، می‌گوید: «اخبار بسیار زیادی درباره محو شدن مردم از روی زمین می‌شنویم. این پلتفرم کمکی بسیار کوچک است اما احساس وظیفه می‌کنیم. معتقدم باید حافظه فلسطین در تاریخ حفظ شود و مفتخرم که در این کار همکاری می‌کنم.»
اسرائیل کارزار نظامی‌اش به غزه را در واکنش به حمله بی‌سابقه هفت اکتبر حماس، گروه شبه‌نظامی فلسطینی، به جنوب اسرائیل کلید زد. تاکنون هزار و ۲۰۰ نفر که اغلب غیرنظامی‌اند کشته و ۲۴۰ نفر گروگان گرفته شده‌اند.
به گزارش وزارت بهداشت تحت نظر حماس، در ماه‌های بعد از شروع جنگ، بیش از ۲۲ هزار و ۷۰۰ نفر در غزه در اثر بمباران اسرائیل کشته شدند و تقریباً دو میلیون نفر بی‌خانمان شدند.
زیرساخت غیرنظامی تخریب یا نابود شده و کمک‌های بشردوستانه بسیار محدودی اجازه دارد وارد باریکه محل مناقشه شود. از همین روست که جمعیت در برابر قحطی و بیماری آسیب‌پذیرند. در بحبوحه این فاجعه بشردوستانه، تاثیر جنگ بر مکان‌های فرهنگی، آموزشی و اشیای تاریخی از یاد رفته. این نگرش باعث حذف عناصر مهمی از تاریخ و هویت فلسطینی‌ها شده است.
در اواخر ماه نوامبر، آرشیو مرکزی غزه که حاوی هزاران سند تاریخی مربوط به بیش از ۱۵۰ سال پیش است نابود شد.
یحیی السراج، شهردار غزه، در گفت‌وگو با خبرگزاری آنادولوی ترکیه توضیح داده تخریب آرشیوها اقدامی عمدی برای «حذف بخش بزرگی از حافظه ما فلسطینی‌ها» است.
سایر سایت‌های فرهنگی در هفته‌های اخیر نابود شده‌اند؛ از جمله یادبود شهدای مآوی مارمارا در بندر غزه، یادبود شیرین ابوعاقله، روزنامه‌نگار فقید، در کمپ پناهندگان جنین در کرانه باختری و یادبود یاسر عرفات، رئیس‌جمهور، در کرانه باختری.
بزرگ‌ترین کتابخانه عمومی غزه نیز نابود شده است. در واکنش، مقامات شهرداری از یونسکو درخواست کردند «مداخله، از مراکز فرهنگی حفاظت و هدف‌گیری این موسسات از جانب اشغالگر را محکوم کند زیرا این تاسیسات بر اساس قوانین بشردوستانه بین‌المللی باید تحت حفاظت قرار بگیرند».
اسرائیل اصرار می‌کند که نیروهای مسلحش فقط جنگجویان، فرماندهان، انبارهای تسلیحاتی و شبکه‌های تونل حماس را هدف می‌گیرند نه غیرنظامیان و زیرساخت غیرنظامی و سایت‌های فرهنگی، مذهبی یا تاریخی را.
حتی قبل از شروع جنگ در غزه، عمر سلیمان، محقق آمریکایی مسلمان، هشدار داده بود مفهوم فلسطین از نقشه‌ها، آثار دانشگاهی و خود گفتمان عمومی به طور سامانمند در حال حذف است.
سلیمان در مقاله‌ای مشترک در الجزیره می‌نویسد: «این فقط مردم فلسطین و نام این کشور نیست که در حال ناپدید شدن است بلکه خود فلسطین ناپدید می‌شود. فلسطین عمداً از آگاهی و گفتمانمان در طول جنگ و حتی صلح حذف می‌شود».
با استمرار جنگ در غزه، محققان هرچه بیشتر باید به آرشیوهای دیجیتالی تکیه کنند تا به مطالب منبع اولیه دسترسی یابند زیرا نسخه‌های چاپی تخریب یا نابود شده‌اند. در نتیجه، پلتفرم‌هایی مانند همبستگی فلسطین بیشتر از همیشه مهم خواهند شد.
فاستر، شهروندی آمریکایی، می‌گوید: «به تاریخ و هویت فلسطین علاقه‌مند شدم زیرا با تمام آن افسانه‌هایی که می‌گفتند چیزی به نام مردم فلسطین وجود ندارد بزرگ شده بودم. می‌خواستم بدانم آیا همه آن داستان‌هایی که شنیده بودم حقیقت داشتند.»
تلاش آکادمیک فاستر برای کشف سرچشمه هویت فلسطین باعث شد مجموعه‌های خیره‌کننده‌ای از نقشه‌های فلسطین از قرن نوزدهم را جمع‌آوری کند. این اسناد که به‌زیبایی نگاشته شده‌اند و بسیار نادرند به محور اصلی همبستگی فلسطین تبدیل شدند.
فاستر می‌گوید: «استدلالم این بود که نقشه‌های فلسطین نقش کلیدی در توضیح این نکته ایفا کردند که چرا مردم خودشان را فلسطینی می‌دانند بنابراین کوشیدم هر نقشه موجود از فلسطین از قرن ۱۹ را که می‌توانستم پیدا کنم گرد آورم. کار به جایی رسید که متوجه شدم بیش از صرفاً یک نقشه در اختیار دارم.»
فاستر عمیق‌تر شد و پروژه‌اش از علاقه شخصی به تاریخ و هویت فلسطین به ماموریتی برای قرار دادن اسناد تاریخی نادر در دسترس مخاطبان جهانی تبدیل شد. مجموعه‌اش را فراتر از نقشه‌ها بسط داد تا رونوشت‌های دیجیتالی از خاطرات، دست‌نوشته‌ها، روزنامه‌ها و مطالب آرشیو را دربر گیرد.
به‌زودی همبستگی فلسطین به یک مخزن جامع و کامل تبدیل شد که صرفاً به فلسطین محدود نمی‌شد و دامنه‌اش به خاورمیانه وسیع‌تر گسترش می‌یافت.
این مخزن پردازش‌شده حالا افتخار می‌کند که بیش از ۴۰ هزار سند را دیجیتالی کرده؛ از جمله اسناد شناسایی، اسناد رسمی، نامه‌ها، خاطرات، دست‌نوشته‌ها، نقشه‌ها، عکس‌ها، فیلم‌ها و صوت‌های ضبط‌شده و حتی اولین کتاب جغرافیای دوزبانه که در سال ۱۹۰۴ منتشر شد و تاریخ فلسطین را به زبان‌های یونانی و عربی روایت می‌کرد.
علاوه بر این، همبستگی غزه میزبان اولین «تاریخ غزه» به زبان عربی است که در قرن بیستم به قلم عارف العارف نوشته و منتشر شد. صدها سند درباره دوره‌های عثمانی و حاکمیت بریتانیا نیز در دست است.
این آرشیو شامل Palestinian Arab Index 1946 می‌شود: یکی از جامع‌ترین کتاب‌های شاخص معاصر در فلسطین یا به قلم عرب‌های فلسطینی در نیمه اول قرن بیستم است.
فاستر بعد از سال‌ها جست‌وجوی گنج که او را به مصر، ترکیه و فلسطین کشاند، مجموعه منحصربه‌فردی را کشف کرد که تاریخ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی فلسطین از دهه ۱۹۱۰ تا دهه ۱۹۸۰ را پوشش می‌داد.
سالم الریس، دلال عتیقه از شهر غزه، مجموعه‌ای را جمع‌آوری کرده بود که تاریخ اجتماعی غزه در طول جنگ سال ۱۹۴۸ را نشان می‌داد. همچنین اسناد مربوط به کسب‌وکار خانوادگی‌اش در واردات زغال از سودان در دهه ۱۹۱۰، در این مجموعه قرار داشتند. انواع مختلف نقشه‌هایی که رویدادهای خلیج‌فارس را پوشش می‌دادند نیز در این مجموعه به چشم می‌خوردند؛ از جمله حمله صدام به کویت در سال ۱۹۹۰.
فاستر قسمتی از این مجموعه تاریخی را که مجموعه غزه نام دارد خریداری کرد. او اسناد را به ایالات متحده منتقل و سپس دیجیتالی کرد تا محققان بتوانند آنها را در همبستگی فلسطین رایگان پیدا کنند.
فاستر می‌گوید: «دو بار به غزه رفتم. دفعه اول ۴۰۰ تا ۵۰۰ سند خریدم و دفعه دوم ۳۰۰ تا ۴۰۰ سند.» اما ملاقاتش با الریس کشف معدن گنج بود زیرا مطالب دیده‌نشده‌ای به دست آمدند.
فاستر از غنای غیرمنتظره آرشیو غزه حیرت‌زده شده بود زیرا چالش‌های زیادی در ۱۶ سال حاکمیت حماس و تحریم از طرف اسرائیل وجود داشت. او می‌گوید: «الریس پنج یا حتی ۱۰ برابر بیشتر از اسنادی که خریدم در اختیار دارد.»
اما شانس بازگشت به غزه در آینده نزدیک بسیار کم است. الریس در مقام حافظ این مجموعه منحصربه‌فرد مجبور شد خانه‌اش در شهر غزه را به دلیل بمباران سنگین اسرائیل ترک کند.
اسناد آرشیو همبستگی فلسطین نشانگر تاریخ، فرهنگ و حافظه غنی مردم فلسطین است و روایت افرادی را نقض می‌کند که می‌خواهند هویت فلسطینی را حذف یا تضعیف کنند
مشخص نیست که آیا مغازه آنتیک‌فروشی الریس «تکه‌تکه شده است». عدم قطعیت درباره سرنوشت آرشیو فیزیکی الریس باعث می‌شود حفظ دیجیتالی اهمیت بیشتری نیز پیدا کند.
فاستر با توجه به اهمیت پلتفرمش تاکید می‌کند اسناد آرشیو همبستگی فلسطین نشانگر تاریخ، فرهنگ و حافظه غنی مردم فلسطین است و روایت افرادی را نقض می‌کند که می‌خواهند هویت فلسطینی را حذف یا تضعیف کنند.
فاستر می‌گوید: «آرشیوهای شهرداری غزه نابود شدند. آرشیو الریس شاید نابود شده باشد. کل ۶۰ تا ۷۵ درصد خانه‌ها نابود شدند. همه‌چیز تخریب شده است. و با وجود این تاریخ مردم حضور دارد و حفظ خواهد شد.»
فاستر می‌گوید با توجه به حدود ۲۰۰ درخواست دسترسی و بیش از ۵۰۰ اعلام علاقه، کنجکاو است بداند چه کسانی به مجموعه دسترسی پیدا می‌کنند. او به افزایش تاثیر این پروژه و مشارکت مردم در آن فکر می‌کند.
او علاقه به این «مجموعه گمنام» را دستاوردی مثال‌زدنی قلمداد می‌کند که نشان می‌دهد نگرانی‌های واقعی بابت سرنوشت این اسناد تاریخی و داستان‌هایشان در میان است.
فاستر می‌گوید با نگاه به آینده امیدوار است پروژه همبستگی فلسطین الهام‌بخش سایر برنامه‌های آرشیوی باشد و فرهنگ دسترسی آزاد به اسناد تاریخی را پرورش دهد به‌ویژه در مورد آرشیوهای فلسطینی که با موانع دسترسی فیزیکی مواجه‌اند و در برابر تخریب احتمالی باید تحت محافظت قرار گیرند.
منبع: عرب‌نیوز
