احراز هویت اتباع در صرافی‌های رمزارزی؛ بازاری بزرگ اما پرریسک
همچنین به گفته تحویلدار مدیر توسعه کسب‌وکار تترلند، مدارک لازم برای احراز هویت اتباع عبارت از کد پاسپورت، کارت آمایش، کارت اشتغال و دیگر مدارک هویتی است تا بتواند اقامت قانونی آنها را تایید کند و این فرایند برای کاربران ایرانی و اتباع به‌جز در بخش مدارک هویتی تفاوتی ندارد.
البته از نگاه باقرپور مدیرعامل یوآیدی، در سمت کسب‌وکارها این فرایندها به صورت تجربی شکل گرفته‌اند. از سویی تطبیق عکس و ویدئو با پایگاه داده‌ای که اطلاعات هویتی را نگهداری می‌کند امکان‌پذیر نیست و عملاً بیشترین ریسک احراز هویت اتباع در حال حاضر به همین موضوع مربوط است.
مدل‌های احراز هویت
هرچند هویت ایرانی در بسیاری از پلتفرم‌های مطرح جهانی زیر سایه تحریم‌ها قرار گرفته اما بسیاری از کاربران ایرانی تجربه برخورد با فرایند احراز هویت در پلتفرم‌های بین‌المللی را دارند؛ کسب‌وکارهایی که عملاً امکان دسترسی به پایگاه‌های داده از جمله اطلاعات هویتی تمامی کشورها را ندارند اما در حال عرضه خدمات خود به صورت جهانی هستند.
کسب‌وکارهایی مانند Onfido، Jumio و ShuftiPro میان بازیگران جهانی در موضوع احراز هویت شناخته‌شده هستند و به دیگر کسب‌وکارها مانند صرافی‌های رمزارزی، امکان احراز هویت کاربران در سطح جهانی را می‌دهند. البته مانند پروسه احراز هویت در دیگر کشورها و پلتفرم‌های بین‌المللی که این فرایند را در سطح جهانی عملیاتی کرده‌اند، ما هم می‌توانیم برای مدارکی مانند کارت ملی اتباع از همین پروسه استفاده و مدرک هویتی را اعتبارسنجی کنیم.»
به این ترتیب احراز هویت با توجه به عکسی که کاربر ادعا می‌کند مدرک هویتی خودش است انجام و این عکس با عکس زنده‌ای که از کاربر دریافت می‌شود تطبیق داده خواهد شد.
مواجهه با مرز دیجیتال
احراز هویت ابتدای مسیر ورود بسیاری از افراد به امور مالی است.
ایران میزبان جمعیت شایان توجهی از اتباع خارجی است که بیشترین سهم از این اتباع به مهاجران افغان اختصاص دارد و آمارهای منتشرشده حاکی از حضور هفت تا ۱۰ میلیون اتباع خارجی در ایران است. از نظر مشارکت در بخش‌های اقتصادی، گفته می‌شود حدود پنج درصد از بازار کار ایران را اتباع تشکیل می‌دهد. اما مهم‌ترین مشکل اتباع خارجی در دسترسی به خدمات مالی مشخص می‌شود. چراکه با وجود در دسترس نبود سامانه یکپارچه برای اطلاعات هویتی این افراد، احراز هویت به عنوان یکی از مهم‌ترین لایه‌های ارائه خدمات مالی چالش‌برانگیز و زمینه‌ساز کلاهبرداری و جعل شده است. اما در حوزه ارزهای دیجیتالی، جایی که امور مالی غیرمتمرکز شعار فراگیری می‌دهد، احراز هویت به قفل بازار با میلیون‌ها کاربر تبدیل شده است.
بازار بزرگی به نام اتباع
فعالیت‌های مالی و اقتصادی اتباع خارجی در ایران متنوع است. هرچند آمار دقیقی از مبادلات اتباع منتشر نشده است اما سالانه حجم چشمگیری دارایی از طریق این افراد در قالب‌هایی مانند حواله ارسال می‌شود. با این حال به دلیل محدودیت در دسترسی به خدمات بانکداری رسمی، مبالغی که از طریق کانال‌های غیررسمی مبادله می‌شود قابل پیگیری نیست؛ بازار سیاهی که نظارت‌پذیر نیست و می‌تواند بستر مساعدی برای انواع جرائم مالی باشد. در نبود خدمات بانکی، ارزهای دیجیتالی ابزار مناسبی برای این طیف از کاربران است و به آنها امکان نقل و انتقالات بین‌المللی و بدون درگیری با مشکلات بانکی را می‌دهد.
در بازار کار، اتباع که در صنایع مختلف از ساخت‌وساز گرفته تا کشاورزی مشارکت می‌کنند، معمولاً به دلیل دسترسی محدود بانکی، به معاملات نقدی متکی هستند. به همین دلیل حدود یک‌هشتم جمعیت کشور، در فکر گذر از سد احراز هویت و استفاده از پلتفرم‌های رمزارزی هستند.
چالش‌های هویتی در خدمات مالی
احراز هویت سنگ بنای تراکنش‌های مالی است و این موضوع در پلتفرم‌های ارزهای دیجیتالی از اهمیت بیشتری نسبت به بانکداری سنتی برخوردار است. برخلاف بانک‌ها، که در شبکه‌های خود تراکنش‌ها را می‌توانند نظارت و ردیابی کنند، صرافی‌های ارزهای دیجیتالی در فضایی غیرمتمرکزتر عمل می‌کنند. چنان‌که پس از تبدیل وجوه به ارزهای دیجیتال مانند تتر و خروج دارایی از پلتفرم، تراکنش‌ها نسبت به شبکه بانکی غیرقابل ردیابی می‌شوند و این اتفاق خطرات بسیاری هم برای کاربران و هم برای پلتفرم‌ها ایجاد می‌کند.
سجاد باقرپور، مدیرعامل یوآیدی، درباره مهم‌ترین دغدغه‌های پلتفرم‌های رمزارزی ایرانی می‌گوید: «از مهم‌ترین دغدغه‌های این پلتفرم‌ها موضوعاتی مانند فیشینگ، کلاهبرداری و حساب‌های اجاره‌ای است. این نگرانی‌ها در نبود امکان رصد و پیگیری تراکنش‌ها در فضای بلاک‌چین باعث دوچندان شدن اهمیت احراز هویت در این کسب‌وکارها می‌شود.»
اگر نگاهی به فرایندهای احراز هویت در صرافی‌های ارز دیجیتالی بیندازیم، با سطح‌بندی‌های مختلفی مواجه می‌شویم. به طور کلی صرافی‌ها دو سطح پایه و پیشرفته را ارائه می‌دهند که سطح پایه شامل اطلاعات محدودی مانند شماره تماس یا برخی از داده‌های هویتی می‌شود و در نهایت کاربر دسترسی‌های محدودی با این سطح در واریز و برداشت خواهد داشت. اما در لایه‌های بالاتر احراز هویت، نوع پیشرفته آن وجود دارد.
در این سطح کاربر با ارسال عکس یا ویدئو و تطبیق آن با پایگاه‌های داده ثبت احوال یا شاهکار به وسیله الگوریتم‌هایی که می‌توانند زنده بودن تصویر کاربر در زمان ضبط را تایید کنند، فرایند را طی می‌کند. از ویژگی‌های این نوع احراز هویت هم می‌توان به دسترسی درخور توجه به امکانات پلتفرم‌های تبادلی و افزایش سقف واریز و برداشت اشاره کرد.
اما این پروسه زمانی می‌تواند برای اتباع هم عملیاتی شود که پایگاه داده‌ای شامل داده‌های هویتی این افراد وجود داشته باشد. هرچند در زمینه ذخیره داده‌های هویتی اتباع خارجی، سامانه فیدا معرفی می‌شود اما به نظر می‌رسد این سامانه برای کسب‌وکارها به منظور به‌کارگیری در فرایند احراز هویت در دسترس نیست.
رفتار مالی و نقش ارزهای دیجیتالی
طبق آمارها، حدود ۶۰ درصد از اتباع داخل ایران غیرمجاز اعلام شده‌اند و این بدان معنی است که مدارک هویتی برای آنها صادر نشده است که بتوان با استفاده از آن احراز هویت را انجام داد. به همین دلیل اتباع خارجی بیشتر به سیستم‌های مالی غیررسمی برای نقل و انتقالات وابسته هستند و امکان پس‌انداز و سرمایه‌گذاری رسمی را ندارند؛ اما ارزهای دیجیتالی به عنوان یک جایگزین کارآمد و کم‌هزینه در ایران بسیار پرطرفدارند و میلیون‌ها مخاطب دارند.
ارزهای دیجیتالی برای اتباع تنها کاربرد نقل و انتقالات را ندارد و در نبود سازوکارهای رسمی، می‌تواند با این ایده مورد استفاده قرار گیرد که به عنوان پوششی برای افت ارزش ریال عمل کند. البته نقش درآمدزایی در پلتفرم‌های امور مالی غیرمتمرکز هم قابل چشم‌پوشی نیست و درآمدهای غیرفعال و فرصت‌های سرمایه‌گذاری را نیز باید در نظر گرفت.
احراز هویت اتباع در صرافی‌های رمزارزی
بسیاری از صرافی‌های رمزارزی در ایران امکان احراز هویت اتباع را به خدمات خود اضافه کرده‌اند. مدیرعامل یوآیدی می‌گوید، برای احراز هویت تاکنون نهاد یا ارگانی به صورت مشخص فرایند را تعریف نکرده و تنها بر نکات یا الزاماتی در این پروسه تاکید شده است.
در این میان صرافی‌های رمزارزی هم بسته به محصول خود و ریسک‌پذیری، اقدام به توسعه روش‌های احراز هویت به صورت درون‌سازمانی یا برون‌سپاری آن کرده‌اند. اما چگونه به‌یکباره امکان احراز هویت اتباع پلتفرم‌های رمزارزی اضافه شد؟
سالار تحویلدار مدیر توسعه کسب‌وکار تترلند می‌گوید: «هر کسب‌وکاری علاقه‌مند است از تمام ظرفیت‌های خود برای سرویس‌دهی به طیف وسیعی از کاربران استفاده کند. با توجه به اینکه منع قانونی برای سرویس‌دهی به اتباع دیگر کشورها در ایران وجود ندارد، پلتفرم‌ها امکان استفاده از امکانات پلتفرم خود را برای اتباع فراهم کرده‌اند.»
همچنین به گفته مهدی عبادی مدیرعامل وندار، از محدودیت‌های ارائه خدمات به اتباع نبود امکان احراز هویت بوده که با سرویس فیدا این مشکل برطرف شده است. او توضیح می‌دهد: «فیدا محل ثبت اطلاعات هویتی تمامی اتباع قانونی است و به احراز هویت صحیح آنها کمک می‌کند.»
البته به نظر می‌رسد دسترسی به فیدا برای همه یکسان نیست؛ کمااینکه مدیرعامل یوآیدی که خدمات احراز هویت را به کسب‌وکارها ارائه می‌دهد می‌گوید: «در بازار هنوز سرویس پایداری برای حل مشکل احراز هویت اتباع نداریم. البته در نبود این پایگاه‌های داده، دسترسی به سامانه فیدا هم بسیار دشوار است و با وجود اینکه سال‌هاست در حوزه احراز هویت فعالیت داریم، اما هنوز به این سامانه دسترسی پیدا نکرده‌ایم.»
او ادامه می‌دهد: «تاکنون متولی اصلی این سامانه برای ما مشخص نشده است. همچنین وقتی می‌پرسیم برای احراز هویت اتباع باید به کدام ارگان مراجعه کرد نیز فضا شفاف نیست. عده‌ای از پلیس مهاجرت می‌گویند و برخی هم به وزارت خارجه ارجاع می‌دهند. اما به طور مشخص ارگانی برای دریافت این داده‌ها وجود ندارد.»
ابهام در پروسه احراز هویت و ریسک جعل
عبادی معتقد است، به طور کلی اتباع از نظر مبانی مبارزه با پولشویی دچار ریسک هستند و بخش زیادی از کلاهبرداری‌ها با حساب‌های اتباع اتفاق می‌افتد. البته احراز هویت این افراد می‌تواند ریسک‌ها را کاهش دهد. او دراین‌باره می‌گوید: «براساس آمار ارائه‌شده، حدود چهار میلیون تبعه افغان قانونی در کشور زندگی می‌کنند که امروزه با کمک سامانه فیدا می‌توانند از خدمات مالی ارائه‌شده استفاده کنند.»
همچنین به گفته تحویلدار مدیر توسعه کسب‌وکار تترلند، مدارک لازم برای احراز هویت اتباع عبارت از کد پاسپورت، کارت آمایش، کارت اشتغال و دیگر مدارک هویتی است تا بتواند اقامت قانونی آنها را تایید کند و این فرایند برای کاربران ایرانی و اتباع به‌جز در بخش مدارک هویتی تفاوتی ندارد.
البته از نگاه باقرپور مدیرعامل یوآیدی، در سمت کسب‌وکارها این فرایندها به صورت تجربی شکل گرفته‌اند. او پروسه‌های احراز هویت را این‌طور توضیح می‌دهد: «در شکل‌های قدیمی‌تر، کاربران ایرانی باید متن و کارت ملی خود را کنار چهره می‌گذاشتند و عکس می‌گرفتند که امروزه این فرایند با اضافه شدن الگوریتم‌های تشخیص و تایید زنده بودن ویدئو جایگزین شده است. اما در غیاب سامانه مشخص برای اتباع، امکان استفاده از این روال وجود ندارد و بیشتر از همان روال قدیمی برای آنها استفاده می‌شود.»
هنگام استفاده از این روش در نبود امکان تایید زنده بودن (liveness) کاربر، ریسک‌هایی مانند جعل هویت پیش می‌آید. از سویی تطبیق عکس و ویدئو با پایگاه داده‌ای که اطلاعات هویتی را نگهداری می‌کند امکان‌پذیر نیست و عملاً بیشترین ریسک احراز هویت اتباع در حال حاضر به همین موضوع مربوط است.
مدل‌های احراز هویت
هرچند هویت ایرانی در بسیاری از پلتفرم‌های مطرح جهانی زیر سایه تحریم‌ها قرار گرفته اما بسیاری از کاربران ایرانی تجربه برخورد با فرایند احراز هویت در پلتفرم‌های بین‌المللی را دارند؛ کسب‌وکارهایی که عملاً امکان دسترسی به پایگاه‌های داده از جمله اطلاعات هویتی تمامی کشورها را ندارند اما در حال عرضه خدمات خود به صورت جهانی هستند.
کسب‌وکارهایی مانند Onfido، Jumio و ShuftiPro میان بازیگران جهانی در موضوع احراز هویت شناخته‌شده هستند و به دیگر کسب‌وکارها مانند صرافی‌های رمزارزی، امکان احراز هویت کاربران در سطح جهانی را می‌دهند. این کسب‌وکارها معمولاً از ترکیبی از فناوری‌های مختلف مانند تشخیص چهره یا تشخیص تقلب مبتنی بر هوش مصنوعی بهره می‌برند و با این حال بسته به چارچوب‌های نظارتی هر کشور و با توجه به امکان استفاده از پایگاه‌های داده آنها، سرویس‌های متنوعی عرضه می‌کنند.
البته ارائه خدمات به این شکل نیازمند انطباق قابل توجه با قوانین مختلف است. این کسب‌وکارها داده‌هایی را ذخیره‌سازی می‌کنند که افشای آنها می‌تواند ریسک‌های جانی و امنیتی برای کاربران رقم بزند و به همین دلیل پلتفرم‌ها باید قوانین پیچیده حفاظت از داده‌ها را دنبال کنند و ضمانت دهند که اطلاعات شخصی افراد به شکل ایمن ذخیره و مدیریت می‌شوند.
از طرفی استاندارد اسناد در کشورهای مختلف به یک شکل نیست و کشورهای مدرن با اسناد هویتی قابل خواندن به وسیله ماشین امکان تایید سریع‌تر و در عین حال دقیق‌تر را فراهم می‌کنند. در حالی که کشورهایی با استانداردهای ضعیف نرخ خطای بالاتری را رقم می‌زنند. علاوه بر این، دسترسی به پایگاه‌های داده بسته به هر کشور متفاوت است و برخی دسترسی به پایگاه‌های داده دولتی را امکان‌پذیر و برخی دیگر محدودیت‌های شدیدی برای دسترسی اعمال کرده‌اند.
از سویی یکی دیگر از چالش‌ها، زیرساخت کشورها و سواد الکترونیکی افراد است. چراکه در نبود زیرساخت مناسب فرایند احراز هویت پیچیده و در صورت کم بودن سوال دیجیتالی کاربران، پشت سر گذاشتن مراحل آن دشوار می‌شود.
الگو برداری از مدل‌های جهانی
با حدود هشت تا ۱۰ میلیون اتباع در ایران، می‌توان گفت با بازاری طرف هستیم که یک فرصت رشد در کسب‌وکارها محسوب می‌شود. البته در نبود یک پروسه استاندارد برای احراز هویت، کسب‌وکارها به سمت پیاده‌سازی فرایندهای خودساخته برای کنترل ریسک مرتبط با احراز هویت رفته‌اند. همین موضوع در کنار نبود یک پایگاه داده متمرکز برای اتباع در ایران که همه کسب‌وکارها بتوانند از آن استفاده کنند باعث شده احراز هویت نه بر اساس تطبیق اطلاعات ادعایی کاربر با پایگاه داده رسمی، بلکه بنا بر الگوهای جهانی صورت پذیرد.
باقرپور دراین‌باره توضیح می‌دهد: «برای انجام احراز هویت باید داده‌هایی را که کاربر ادعا می‌کند با یک پایگاه داده تطبیق دهیم و صحت‌سنجی انجام شود. در مورد کاربران ایران به دلیل داشتن دسترسی به پایگاه داده ثبت احوال یا سامانه شاهکار امکان تایید اطلاعات هویتی وجود دارد. به خصوص در تطبیق عکس و ویدئو، داده‌های هویتی کاربران با عکس مرجع ثبت احوال تطبیق داده می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «در مورد اتباع این عکس‌ها یا وجود ندارد یا مانند داده‌های ثبت احوال به‌خوبی در دسترس نیستند. به همین دلیل فقدان اطلاعات و داده‌های هویتی مرجع باعث سخت‌تر شدن پروسه احراز هویت اتباع می‌شود. البته مانند پروسه احراز هویت در دیگر کشورها و پلتفرم‌های بین‌المللی که این فرایند را در سطح جهانی عملیاتی کرده‌اند، ما هم می‌توانیم برای مدارکی مانند کارت ملی اتباع از همین پروسه استفاده و مدرک هویتی را اعتبارسنجی کنیم.»
به این ترتیب احراز هویت با توجه به عکسی که کاربر ادعا می‌کند مدرک هویتی خودش است انجام و این عکس با عکس زنده‌ای که از کاربر دریافت می‌شود تطبیق داده خواهد شد.
مواجهه با مرز دیجیتال
احراز هویت ابتدای مسیر ورود بسیاری از افراد به امور مالی است. با شکل‌گیری صرافی‌های ارز دیجیتالی با توجه به ماهیت غیرمتمرکز فناوری بلاک‌چین، حاکمیت‌ها برای کنترل و پیگیری وجوه شرایط سختی برای احراز هویت کاربران تعیین کرده‌اند. با این حال احراز هویت تنها مکانیسم کنترلی در این فضا نیست و در نقطه‌ای که پرداخت فیات انجام می‌شود، شبکه بانکی نقش اصلی را ایفا می‌کند.
انجام تراکنش با کارت‌های بانکی به اسم فرد احراز هویت‌شده در پلتفرم‌های دیجیتالی امروزه به یک الزام تبدیل شده است و حتی اگر کاربر بالاترین سطوح احراز هویت را پشت سر بگذارد، نمی‌تواند از کارت بانکی استفاده کند که به نام خودش نیست.
این الزام در صرافی‌های رمزارزی و برای اتباع هم صدق می‌کند و این پلتفرم‌ها به کاربرانی که از کارت بانکی به نام خودشان استفاده نکنند خدماتی ارائه نمی‌دهند. با این حال گفته می‌شود ریسک جعل هویت اتباع به دلیل نبود شفافیت در اسناد هویتی آنها بالاست و از همین رو می‌توان گفت الزام کارت بانکی به نام کاربر بخش چشمگیری از این ریسک را پوشش می‌دهد.
با این اوصاف، با توجه به آمار چشمگیر حساب‌های اجاره‌ای در ایران که فرارهای مالیاتی بسیاری را رقم زده، پرونده‌های زیادی را روی دست دادگستری گذاشته و پلتفرم‌های رمزارز را هم درگیر کرده، ریسک نبود احراز هویت با یک پایگاه داده متمرکز دوچندان است.
احراز هویت اتباع در پلتفرم‌های ارزهای دیجیتالی ایرانی امروزه تنها یک چالش فنی نیست. بازاری متشکل از میلیون‌ها نفر که نیازمند ابزاری برای تراکنش‌های بین‌المللی هستند به محدودیت‌های متفاوتی گره خورده است که می‌تواند زمینه‌ساز جرائم گوناگونی شود. اما با پر کردن شکاف میان تایید هویت و دسترسی، بخش ارزهای دیجیتالی ایران می‌تواند به مرزهای دست‌نخورده‌ای برسد.
