بنیان‌گذاران کسب‌وکار با چه مشکلاتی در مسیر کارآفرینی مواجه هستند؛ جنگ تن به تن
فرصت‌های در حال رشد
گزارشی از اولین بانک ابوظبی (FAB) و ولث‌بریفینگ نشان می‌دهد افزایش ثروت زنان در منطقه حاصل گسترش کانال‌های دیجیتالی است. چنین کاری در نهایت برای زنان کارآفرین یک اکوسیستم حمایتی به وجود می‌آورد.»
تحقیقی که درباره چهار کشور خاورمیانه و آفریقای شمالی (لبنان، عربستان سعودی، مراکش و مصر) و ترکیه منتشر شد نشان داد شبکه‌سازی یکی از عوامل کلیدی‌ای است که به زنان کارآفرین امکان می‌دهد بر چالش‌هایی مانند دسترسی به سرمایه یا شناسایی فرصت‌های جدید در بازار غلبه کنند.
نور سوید (Noor Sweid)، یکی از مدیران و شریکان گلوبال ونچرز، هنگام بحث درباره افزایش برنامه‌های کارآفرینی زنان در منطقه، مثال‌هایی مانند برنامه حمایتی جهانی به نام She’s Next تحت حمایت ویزا را ذکر می‌کند. شتاب‌دهنده‌ها و استادها نیز پشت سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر به رهبری زنان ایستاده‌اند و قدر چشم‌اندازهای منحصربه‌فرد و ارزش زنان را می‌دانند.»
فقدان سرمایه‌گذاری
با وجود این پیشرفت، کسب‌وکارهای زنان در منطقه هنوز هم در اقلیت‌اند؛ کمتر از پنج درصد کسب‌وکارها تحت رهبری زنان قرار دارند درحالی‌که زنان به طور متوسط در جهان ۲۶ درصد کسب‌وکارها را رهبری می‌کنند. تعداد زنان در کمیته‌های سرمایه‌گذاری در خاورمیانه و آفریقای شمالی افزایش یافته و این باعث می‌شود سرمایه‌گذارها دیدگاه‌های گسترده‌تر، فراگیرتر و متنوع‌تری درباره سرمایه‌گذاری روی کسب‌وکارها به دست آورند.»
مظهر این شکاف بزرگ در بودجه را به چند عامل نسبت می‌دهد؛ از جمله سوگیری آگاهانه یا ناخودآگاه تامین‌کننده‌ها و سایر صاحبان منافع: «علاوه بر دسترسی به سرمایه، زنان به دلیل هنجارهای حقوقی یا اجتماعی حتی با کمبود دسترسی به وثیقه بدهی مواجه‌اند.»
مالهول با تاکید بر نیاز به نمایندگی بیشتر زنان و حمایت در صنایع تحت تسلط مردان می‌گوید: «زنان کارآفرین وقتی تلاش می‌کنند وارد بخش‌هایی شوند که به طور سنتی به مردان اختصاص داشته‌اند، مانند فناوری و امور مالی، با موانع جدی روبه‌رو می‌شوند. هدف افزایش فرصت‌ها و برابری جنسیتی بیشتری است.
سوید می‌گوید: «اگر زنان بیشتری در جایگاه‌های تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری قرار بگیرند، سوگیری جنسیتی با سرمایه خطرپذیر و اکوسیستم استارت‌آپ دوباره تعدیل خواهد شد تا کارآفرینی زنان تقویت شود.»
مظهر می‌گوید پیشرفت در کل منطقه خطی یا برابر نیست: «درحالی‌که پیشرفت می‌کنیم باید گفت سرعت تغییرات در میان کشورها و جوامع متفاوت خاورمیانه و آفریقای شمالی بسیار متنوع است. امارات رهبری این کار را بر عهده گرفته است.»
این تحول حاصل چند متغیر است که عبارت‌اند از: تقویت رؤیت‌پذیری به دلیل ورود زنان به جایگاه‌های کارآفرینی، افزایش آگاهی و آموزش در زمینه برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان و افزایش درک نسبت به کمک زنان در رشد اقتصادی.
موانع فرهنگی
انتظارات فرهنگی نیز موانع جدی بر سر راه زنان ایجاد می‌کنند. این کار از طریق دیجیتالی شدن، پلتفرم آنلاین و کارآفرینی انجام می‌گیرد.»
هاشم معتقد است با به اشتراک گذاشتن روایت‌های اصیل، به چالش کشیدن کلیشه‌ها و طرفداری از تحولات سیاست‌گذاری، می‌توانیم محیط مساعدتری برای پیشرفت زنان به عنوان رهبران و نوآوران کسب‌وکار فراهم کنیم: «پیش‌بینی می‌کنم در دهه آینده شاهد افزایش چشمگیر استارت‌آپ‌های زنان در صنایع گوناگون باشیم.
عناصر متعددی از فقدان بودجه تا موانع اجتماعی مانع از موفقیت زنان کارآفرین در منطقه شده‌اند. اما تحولی چشمگیر در راه است زیرا گسترش فناوری دیجیتالی، رشد شبکه‌های حمایتی و ابتکارعمل‌های جدید می‌توانند توانایی زنان را در رشد و پیشبرد مستقل کسب‌وکارهایشان در بازار تسهیل کنند.
فرصت‌های در حال رشد
گزارشی از اولین بانک ابوظبی (FAB) و ولث‌بریفینگ نشان می‌دهد افزایش ثروت زنان در منطقه حاصل گسترش کانال‌های دیجیتالی است. کانال‌های دیجیتالی دسترسی زنان به اطلاعات را افزایش می‌دهند و زمینه دیدگاه‌های فرهنگی متنوع و فرصت‌های مشارکت در نیروی کار و نظام مالی را مهیا می‌کنند.
نادین مظهر، یکی از بنیان‌گذاران Sarwa، تحول دیجیتالی و جهانی شدن را از جمله علل اصلی رشد فرصت‌ها برای زنان کارآفرین به‌ویژه در صنعت تک می‌داند. «استفاده از فناوری روش‌های جدیدی برای راه‌اندازی و افزایش مقیاس کسب‌وکارهای آنلاین به دست می‌دهد. این کار باعث دسترسی بیشتر از همیشه می‌شود زیرا همکاری برون‌مرزی و حتی دسترسی به بازارهای جهانی را امکان‌پذیر می‌کند.»
از طرفی مظهر به گسترش جمع‌های شبکه‌ای که برای زنان ارزشمند بوده‌اند اشاره می‌کند: «این جمع‌ها فرصت‌های خوبی برای زنان پدید می‌آورند تا به هم وصل شوند، تجربه‌هایشان را به اشتراک بگذارند و همکاری کنند. با چنین جمع‌هایی یک سیستم حمایتی بسیار ضروری به وجود می‌آید.» دانا ملاعب، یکی از بنیان‌گذاران استارت‌آپ‌های هاب۷۱ در ابوظبی به نام Lemonade Fashion، نیز به نقش فناوری دیجیتالی در دموکراتیک کردن دسترسی به منابع تجاری حیاتی اشاره می‌کند؛ از جمله آموزش، بودجه و بازار. بنابراین فناوری دیجیتالی ظرفیت زنان را برای راه‌اندازی و افزایش مقیاس کسب‌وکارهایشان افزایش می‌دهد.
«ابزارهای آنلاین و پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی برای زنان کارآفرین در زمینه‌های توسعه کسب‌وکار، تجارت الکترونیکی و شبکه‌سازی وسیله‌ای کاربردی به شمار می‌روند. این انقلاب دیجیتالی امکان رؤیت‌پذیری و دسترسی بیشتر را برای کسب‌وکارهای زنان فراهم و ارتباط با استادها، همتاها و سرمایه‌گذارهای بالقوه را تسهیل می‌کند. چنین کاری در نهایت برای زنان کارآفرین یک اکوسیستم حمایتی به وجود می‌آورد.»
تحقیقی که درباره چهار کشور خاورمیانه و آفریقای شمالی (لبنان، عربستان سعودی، مراکش و مصر) و ترکیه منتشر شد نشان داد شبکه‌سازی یکی از عوامل کلیدی‌ای است که به زنان کارآفرین امکان می‌دهد بر چالش‌هایی مانند دسترسی به سرمایه یا شناسایی فرصت‌های جدید در بازار غلبه کنند.
نور سوید (Noor Sweid)، یکی از مدیران و شریکان گلوبال ونچرز، هنگام بحث درباره افزایش برنامه‌های کارآفرینی زنان در منطقه، مثال‌هایی مانند برنامه حمایتی جهانی به نام She’s Next تحت حمایت ویزا را ذکر می‌کند. این برنامه به زنان کارآفرین در امارات، عربستان، مصر و مراکش قدرت اقتصادی می‌دهد. این کار از طریق شبکه‌سازی، آموزش و فرصت‌های تخصیص بودجه انجام می‌گیرد. علاوه بر این، امارات شورای تعادل جنسیتی را تاسیس کرده تا حضور زنان در هیات‌های مدیره شرکت‌ها از جمله استارت‌آپ‌ها پررنگ‌تر شود.
سوید بر اهمیت افزایش مشارکت زنان در نیروی کار تاکید می‌کند و می‌گوید طبق برآورد مجمع جهانی اقتصاد، چنین کاری می‌تواند ۲.۷ هزار میلیارد دلار به اقتصاد منطقه تا سال ۲۰۲۵ کمک کند. «افزایش روند کارآفرینی زنان منجر به افزایش شغل و گسترش فرصت‌های نیروی کار می‌شود. بنابراین باید به حمایت و سرمایه‌گذاری روی شرکت‌هایی با سبد سهام متنوع ادامه دهیم.»
ملاعب نیز می‌گوید ایجاد برنامه‌ها و ابتکار عمل‌هایی برای حمایت از زنان کارآفرین نشانگر روندی مثبت به سوی حذف موانع سنتی است. چنین برنامه‌هایی را می‌توان از طریق شتاب‌دهنده‌ها، انکوباتورها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری جنسیت‌محور پیش برد.
آمبارین موسی، مدیر اجرایی ارشد یابی که قبلاً سوکالمال نام داشت، در بحث تحولی که در بخش خودش دیده می‌گوید وقتی کارش را شروع کرد حضور کارآفرینان زن در فین‌تک تقریباً صفر بود.
موسی بخشی از دلیل این تحول را به گسترش سرمایه‌گذارهای خطرپذیر نسبت می‌دهد. سرمایه‌گذارهای خطرپذیر بودجه بیشتری برای زنان بنیان‌گذار در نظر می‌گیرند، ساختارهای بیشتری برای فضاهای کاری زنان به وجود می‌آورند و جوایز بیشتری به زنان می‌دهند تا در نهایت از زنان بسیار بیشتر حمایت کنند. شرکت‌های خطرپذیر با رهبری زنان به طور روزافزون در منطقه تاسیس می‌شوند و برنامه‌های آموزش زنان مانند فیمیل فاکتور نیز دنبال ورود به منطقه‌اند.
تعداد فزاینده‌ای از بودجه‌های سرمایه‌گذاری به‌طور ویژه درصدد پشتیبانی از استارت‌آپ‌هایی با حداقل یک هم‌بنیان‌گذار زن‌اند. ترکیا مالهول، یکی از بنیان‌گذاران و مدیر عملیاتی ارشد OvaSave، می‌گوید: «موضوع فقط سرمایه‌گذارها نیست. شتاب‌دهنده‌ها و استادها نیز پشت سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر به رهبری زنان ایستاده‌اند و قدر چشم‌اندازهای منحصربه‌فرد و ارزش زنان را می‌دانند.»
فقدان سرمایه‌گذاری
با وجود این پیشرفت، کسب‌وکارهای زنان در منطقه هنوز هم در اقلیت‌اند؛ کمتر از پنج درصد کسب‌وکارها تحت رهبری زنان قرار دارند درحالی‌که زنان به طور متوسط در جهان ۲۶ درصد کسب‌وکارها را رهبری می‌کنند. بر اساس گزارشی از International Labor Office، به دست آوردن سرمایه هنوز هم چالشی بزرگ در بین زنان است. اکثر کارآفرین‌های زن در منطقه خاورمیانه و آفریقای شمالی به دنبال منابع رسمی بودجه نیستند و به جای آن بر پس‌اندازهای خصوصی یا حمایت خانوادگی تکیه می‌کنند. زنانی که در فکر جذب سرمایه‌گذاری هستند، با موانع منحصربه‌فردی روبه‌رو می‌شوند.
تحقیقات Wamda و TiE Dubai برآورد می‌کنند، ۶۶ درصد بنیان‌گذاران زن در خاورمیانه و آفریقای شمالی احساس می‌کنند سرمایه‌گذارها علاقه کمتری به سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌هایی دارند که به دست زنان رهبری می‌شوند. شواهد بر این ادعا صحه می‌گذارند: استارت‌آپ‌های زنان در طول ۹ ماه اول ۲۰۲۲ کمتر از ۵۰ میلیون دلار دریافت کردند که مسئول حدود دو درصد سرمایه‌گذاری کلی استارت‌آپ در منطقه بود.
سوید می‌گوید هشت زن از هر ۱۰ زن صاحب کسب‌وکار هنوز از پس‌اندازهای شخصی‌شان استفاده می‌کنند. اغلب وقتی کسب‌وکارهای زنان در چرخه حیات بودجه پیش می‌روند، سرمایه تخصیص‌یافته کاهش می‌یابد. از همین رو تامین بودجه در مراحل بعدی یا هنگام افزایش موثر مقیاس دشوار می‌شود. در سال ۲۰۲۱، ۶۱ درصد کل بودجه دریافتی به استارت‌آپ‌هایی با بنیان‌گذارهای زن در مراحل اولیه و بذر تخصیص یافت. این نکته نشانگر کمبود فرصت‌های تخصیص بودجه در مراحل بعدی رشد است.
سوید اضافه می‌کند: «باید بر ایجاد اکوسیستم‌های فراگیری تمرکز کنیم که در آنها بودجه‌هایی در دسترس فوری زنان قرار دارند. تعداد زنان در کمیته‌های سرمایه‌گذاری در خاورمیانه و آفریقای شمالی افزایش یافته و این باعث می‌شود سرمایه‌گذارها دیدگاه‌های گسترده‌تر، فراگیرتر و متنوع‌تری درباره سرمایه‌گذاری روی کسب‌وکارها به دست آورند.»
مظهر این شکاف بزرگ در بودجه را به چند عامل نسبت می‌دهد؛ از جمله سوگیری آگاهانه یا ناخودآگاه تامین‌کننده‌ها و سایر صاحبان منافع: «علاوه بر دسترسی به سرمایه، زنان به دلیل هنجارهای حقوقی یا اجتماعی حتی با کمبود دسترسی به وثیقه بدهی مواجه‌اند.»
مالهول با تاکید بر نیاز به نمایندگی بیشتر زنان و حمایت در صنایع تحت تسلط مردان می‌گوید: «زنان کارآفرین وقتی تلاش می‌کنند وارد بخش‌هایی شوند که به طور سنتی به مردان اختصاص داشته‌اند، مانند فناوری و امور مالی، با موانع جدی روبه‌رو می‌شوند. شکستن این موانع مستلزم اراده و اعمال تغییرات سامانمند برای اشاعه تنوع و پذیرش جنسیتی است.»
اما وضعیت در حال تغییر است. مشارکت زنان در بخش خصوصی در سال ۲۰۲۳ نسبت به ۲۰۲۲ حدود ۲۳.۱ درصد افزایش پیدا کرد. علاوه بر این، چند شرکت بزرگ در امارات متعهد شده‌اند تضمین کنند که تا سال ۲۰۲۵، زنان صاحب ۳۰ درصد جایگاه‌های رهبری خواهند شد. هدف افزایش فرصت‌ها و برابری جنسیتی بیشتری است.
سوید می‌گوید: «اگر زنان بیشتری در جایگاه‌های تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری قرار بگیرند، سوگیری جنسیتی با سرمایه خطرپذیر و اکوسیستم استارت‌آپ دوباره تعدیل خواهد شد تا کارآفرینی زنان تقویت شود.»
مظهر می‌گوید پیشرفت در کل منطقه خطی یا برابر نیست: «درحالی‌که پیشرفت می‌کنیم باید گفت سرعت تغییرات در میان کشورها و جوامع متفاوت خاورمیانه و آفریقای شمالی بسیار متنوع است. متاسفانه نمی‌توانیم پتویی را روی کل منطقه بیندازیم. اما فکر می‌کنم تغییری بزرگ‌تر در جریان است تا زنان تشویق به کارآفرینی شوند. امارات رهبری این کار را بر عهده گرفته است.»
این تحول حاصل چند متغیر است که عبارت‌اند از: تقویت رؤیت‌پذیری به دلیل ورود زنان به جایگاه‌های کارآفرینی، افزایش آگاهی و آموزش در زمینه برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان و افزایش درک نسبت به کمک زنان در رشد اقتصادی.
موانع فرهنگی
انتظارات فرهنگی نیز موانع جدی بر سر راه زنان ایجاد می‌کنند. زنان کارآفرین هنوز هم تحت فشارند تا مسئولیت‌های خانوادگی را مقدم بر نیازهای شغلی بشمارند. این روند باعث می‌شود خاورمیانه و آفریقای شمالی کمترین نرخ مشارکت زنان در نیروی کار در کل جهان را داشته باشند؛ با نصف متوسط جهانی ۲۴.۶ درصد.
نهی هاشم، یکی از بنیان‌گذاران Zywa، می‌گوید یکی از بزرگ‌ترین موانعی که باید بر آنها غلبه می‌کرد سوگیری‌های فرهنگی بود. سوگیری‌های فرهنگی «اغلب اعتبار و توانایی زنان در نقش رهبران کسب‌وکار و فناوری را زیر سوال می‌برند».
«برقراری تعادل بین نیازهای کارآفرینی و انتظارات اجتماعی از جایگاه‌های زنان گاهی می‌تواند دشوار باشد و هر روز باید مبارزه کرد.»
هنجارهای اجتماعی چالش بزرگی برای زنان به وجود می‌آورند. مظهر می‌گوید: «زنان با شکاف‌های زیادی مواجه می‌شوند و شکاف شغلی یکی از برجسته‌ترین آنهاست. زنان وقتی مسئولیت‌های خانواده را در نظر می‌گیرند، در مورد توانایی‌شان برای رهبری کسب‌وکار دچار تردید می‌شوند.»
همچنین، انتظارات و کلیشه‌های فرهنگی باعث به وجود آمدن انتظارهای خاصی از زنان در کارشان شده‌اند. مالهول می‌گوید: «قبلاً ایده این بود که زنان کارآفرین به طور عمده به صنایع خاصی مانند زیبایی یا مد محدود می‌شدند. اما این وضعیت به‌سرعت در حال تغییر است.»
دیدگاه‌ها دستخوش تحولی چشمگیر شده‌اند. تغییر بزرگ دیگر این پذیرش روزافزون است که زنان می‌توانند تعادلی بین کارآفرینی و زندگی خانوادگی برقرار سازند. قبلاً این باور رواج داشت که زنان باید بین همسر یا مادر متعهد بودن یا دنبال کردن شغل یکی را انتخاب کنند. مالهول اضافه می‌کند: «اما این نوع تفکر دودویی منسوخ می‌شود. زنان ثابت می‌کنند که می‌توانند در هر دو زمینه اثربخش باشند.»
نقش‌های اجتماعی سنتی به‌تدریج از بین می‌روند زیرا جوامع به اقتصادهای دانش‌بنیان تبدیل می‌شوند. در منطقه خاورمیانه و آفریقای شمالی، ۵۷ درصد فارغ‌التحصیلان رشته‌های ریاضی، فنی، مهندسی و علمی زن‌اند.
سرانجام، برداشت زنان از خودشان کلید مبارزه با انتظارها و فشارهای فرهنگی است. موسی می‌گوید: «معتقدم مساله این است که زن خودش را چگونه می‌بیند. وقتی شما در مقام یک فرد می‌پذیرید که یک کارآفرین هستید و نه یک زن، همه اطرافیان‌تان هویت مد نظرتان را خواهند پذیرفت.»
آینده کارآفرینی زنان
همه موافق‌اند که آینده کارآفرینی زنان در طول یک دهه آینده نویدبخش است زیرا مشارکت زنان روند افزایشی دارد.
زنان زیادی در بخش‌های متنوعی مانند فین‌تک، اگ‌تک (فناوری کشاورزی)، انرژی تجدیدپذیر و لجستیک کار می‌کنند و فراتر از حوزه‌های رایج تجارت الکترونیکی و خرده‌فروشی می‌روند. این روندها در آینده ادامه خواهند یافت.
دولت و بخش خصوصی نیز زمین بازی را برای زنان مسطح می‌کنند. مظهر توضیح می‌دهد: «وقتی داستان موفقیت زنان بیشتری در منطقه منتشر می‌شود، برداشت‌ها تغییر می‌کند و پذیرش افزایش می‌یابد. هر چالشی در کارآفرینی می‌تواند به یک فرصت تبدیل شود و این کاری است که قطعاً می‌توانیم انجامش دهیم.»
مالهول پیش‌بینی می‌کند رهبری زنان در کل اکوسیستم کارآفرینی افزایش یابد. «زنان نقش کلیدی در حمایت و تقویت رشد کسب‌وکارهای زنان ایفا خواهند کرد»؛ از زنان سرمایه‌گذار خطرپذیر تا حضور بیشتر زنان در هیات‌های دولتی و شتاب‌دهنده‌ها.
سوید نیز به همان اندازه خوش‌بین است. «شاهد استمرار افزایش نقش‌آفرینی زنان به عنوان استاد و نوآور در خاورمیانه و آفریقای شمالی خواهیم بود زیرا حمایت مالی و آموزشی بیشتری در بخش‌های خصوصی و دولتی ارائه می‌شود. قرار است سهم زنان از مشاغل حرفه‌ای و فنی تا سال ۲۰۳۰ بیش از دو برابر شود. این کار از طریق دیجیتالی شدن، پلتفرم آنلاین و کارآفرینی انجام می‌گیرد.»
هاشم معتقد است با به اشتراک گذاشتن روایت‌های اصیل، به چالش کشیدن کلیشه‌ها و طرفداری از تحولات سیاست‌گذاری، می‌توانیم محیط مساعدتری برای پیشرفت زنان به عنوان رهبران و نوآوران کسب‌وکار فراهم کنیم: «پیش‌بینی می‌کنم در دهه آینده شاهد افزایش چشمگیر استارت‌آپ‌های زنان در صنایع گوناگون باشیم. این روند به رشد اقتصادی کمک می‌کند و الهام‌بخش تغییرات مثبت در جوامع‌مان خواهد شد.»
منبع: فست‌کمپانی
