پلان سور: پروژه منحرف کردن رودخانه در دهه ۱۹۵۰ اسپانیا که در سیل ۲۰۲۴ جان‌ها را نجات داد

منطقه زیبا و خودمختار والنسیا در سواحل شرقی اسپانیا، پس از بارندگی‌های شدید این هفته، یکی از بدترین سیل‌های چند دهه اخیر را تجربه کرده است. طبق اعلام سازمان هواشناسی کشور، تقریباً به اندازه یک سال باران در مدت تنها هشت ساعت باریده که منجر به ویرانی‌های بی‌سابقه و مرگ بیش از 200 نفر شد.

این بارندگی که از روز سه‌شنبه آغاز شد، نتیجه یک پدیده جوی خطرناک معروف به دانه در اسپانیا بود. دانه به معنای 'فرو افتادگی ایزوله در ارتفاع بالا' است و زمانی رخ می‌دهد که هوای گرم دریا مدیترانه با هوای سرد اتمسفر برخورد می‌کند و شرایط اقلیمی ناپایدار باعث بارش سنگین می‌شود. طبق گفته کارشناسان، این الگو به دلیل گرم‌شدن کره زمین بیشتر شده‌است.

اگرچه استان والنسیا مستعد سیل است، محلی‌ها غافلگیر شدند. این تا حدی به دلیل هشدارهای اضطراری بود که خیلی دیر رسیدند. بسیاری ادعا می‌کنند که هشدارها را دریافت کردند وقتی که خیابان‌ها قبلاً مانند رودخانه در جریان بودند.

ساکنان همچنین برای این فاجعه آمادگی نداشتند زیرا باور داشتند که منطقه در برابر سیلاب محافظت می‌شود، بخصوص بعد از سیل بزرگ والنسیا در سال 1957. آن سیل موجب شد مقامات پروژه‌ای بسیار بلندپروازانه برای انحراف رودخانه توریا در والنسیا از شهر را تصویب کنند.

ارزیابی‌های اولیه نشان می‌دهد که در 29 اکتبر، رودخانه‌ای که به سمت جنوب شهر والنسیا ساخته شده بود، از فاجعه‌ای بزرگ‌تر جلوگیری کرد. در حالی که هنوز برای یک تحلیل جامع از این سیل ویرانگر زود است، برخی کارشناسان ادعا می‌کنند که کل شهر اگر پروژه انحراف رودخانه، معروف به پلان سور، صورت نگرفته بود، زیر آب می‌رفت. دیگران معتقدند فاجعه‌ای که رخ داد تا حد زیادی قابل اجتناب بود.

مقیاس ویرانی

تصویر ماهواره‌ای از والنسیا که توسط شرکت مشاوره دیده بانی زمین ALSO Space پس از سیل 29 اکتبر گرفته شده است، به وضوح بستر قدیمی رودخانه را نشان می‌دهد، جایی که توریا قبلاً از مرکز شهر می‌گذشت. امروزه آن بستر قدیمی رودخانه به پارکی به نام جاردین دل توریا تبدیل شده که به صورت یک مسیر سبز منحنی دیده می‌شود.

با این حال، منطقه چنان از آب اشباع بود که مسیری که به سمت جنوب منحرف شده بود، در بانک‌های خود شکسته شد. تصویر نشان می‌دهد که چگونه آب سیلاب قهوه‌ای بخش زیادی از منطقه جنوب به نام پائیپورتا را جارو کرد، منطقه‌ای که بیشترین آسیب را از سیل دید.

مجموعة دیگری از تصاویر مقایسه‌ای که توسط ماهواره لندست-8 در 8 و 30 اکتبر گرفته شده، منطقه از دوردست‌تر نشان می‌دهد. این تصاویر برای سرویس نقشه‌برداری اضطراری سریع کوپرنیک ایجنسی فضایی اروپا گرفته شده‌اند. آنها مقدار عظیمی از آب را که اکنون در اطراف منطقه تالاب البوفرا متمرکز است، نشان می‌دهند.

مستعد سیل

خبر فاجعه و ویرانی‌هایی که به بار آورد به بحث‌هایی در شبکه‌های اجتماعی درباره طبیعت منحصر به فرد طوفان و اینکه آیا تغییرات اقلیمی عاملی بود، منجر شد. برخی اشاره کردند که والنسیا در طول قرون اخیر با حوادث مشابه فاجعه‌باری روبرو شده‌است.

شهر والنسیا در منطقه‌ای کم‌ارتفاع در کنار البوفرا، بزرگترین تالاب آب شیرین اسپانیا واقع شده‌است. این موضوع منطقه را به شدت مستعد سیل می‌کند و در دهه‌های گذشته چندین طوفان دانه با پایان‌های فاجعه‌بار بوده‌است. فاجعه‌بارترین این موارد، سیل بزرگ والنسیا در سال 1957 بود که طی آن حدود سه‌چهارم شهر زیر آب رفت و بیش از 80 نفر جان خود را از دست دادند.

طوفان‌های دانه به طور محاوره‌ای به عنوان پدیده 'gota fría' یا 'سقوط سرد' شناخته می‌شوند و در مدیترانه نسبتاً رایج هستند. تماس هوای گرم و سرد منجر به تشکیل ابرهای بارانی متراکم می‌شود. زمانی که به زمین می‌رسند، ابرها می‌توانند به آرامی بر فراز مناطق وسیعی حرکت کنند. این گونه طوفان‌ها به دلیل ایجاد سیلاب‌های مختل کننده و گاهی فاجعه‌بار شناخته شده‌اند.

انحراف تاریخی رودخانه

در حالی که جغرافیای والنسیا از نظر زمینه‌ای مهم است، تصویر کامل را ارائه نمی‌دهد. واکنش‌های سریع در مورد علت فاجعه گمراه‌کننده هستند، زیرا والنسیا بعد از سیل‌های سال 1957 دچار تغییراتی کلی شد.

بیان این که سیل اخیر با روندی کهنه‌تر از چندین قرن مطابقت دارد، نادیده گرفتن کارهایی است که برای جلوگیری از وقوع چنین فاجعه‌هایی انجام گرفته است. این هم بی‌توجهی به پیچیدگی و بینش یک پروژه‌ای است که مسیر طولانی‌ترین رود اسپانیا، توریا، را تغییر داده است.

سال بعد از سیل‌های 1957، مقامات اسپانیایی طرح‌هایی برای منحرف کردن توریا در حومه جنوب غربی شهر و به سوی دریای مدیترانه در نظر گرفتند. پروژه پلان سور برای جلوگیری از وقوع این نوع فاجعه‌ها طراحی شده بود. در اصل، این طرح قرار بود رودخانه والنسیا را از پایتخت استان دور کند.

انحراف، یکی از شاهکارهای مهندسی هیدرولیک، در سال 1973 تکمیل شد. امروزه، 'رودخانه جدید' ظرفیت بیش از 5000 متر مکعب آب را دارد. به مقایسه، رودخانه قدیمی که از شهر عبور می‌کرد می‌توانست 3700 متر مکعب را قبل از شکستن بانک‌های خود تحمل کند. این بمعنی آن است که سیل این هفته اولین باری است که از زمان پلان سور با این ابعاد اتفاق افتاده‌است.

در مصاحبه‌ای با نشریه اسپانیایی Newtral، فدریکو بونت، دیکان افتخاری انجمن مهندسان راه‌ها، بنادر و کانال‌ها در والنسیا، گفت "اگر رودخانه منحرف نشده‌بود، والنسیا به طور کامل زیر آب می‌رفت: از شمال تا جنوب."

پروژه ناتمام

در حالی که پروژه انحراف رودخانه ممکن است جان بسیاری از مردم در مرکز والنسیا را نجات داده باشد، پرسش‌هایی هنوز باقیست در مورد تأثیر کلی آن.

رودخانه جدید در جنوب می‌تواند مقدار بسیار بیشتری آب را حمل کند، به این معنی که حتی کسانی که در جنوب زندگی می‌کنند نیز باید از نظر تئوری امن می‌بودند. با این حال، سیاستمداران و دانشمندان در گذشته هشدار داده بودند که پروژه پلان سور ناتمام باقی مانده و از پتانسیل وقوع یک فاجعه برخوردار است.

در طول احداث بستر جدید رودخانه پلان سور، مقامات برنامه‌ریزی کردند که یک مخزن بزرگ که قادر به نگهداری 164 میلیون متر مکعب آب باشد، احداث کنند. این در دوران حکومت دیکتاتور نظامی اسپانیا، فرانسیسکو فرانکو بود. نهایتاً، رژیم فرانکو از نظر مالی به پایان رسید و مخزن تکمیل نشد.

از آن زمان، فراخوان‌هایی برای تکمیل پروژه صورت گرفته است. به عنوان مثال، در سال 2010، ریِتا باربرا شهردار والنسیا دولت مرکزی اسپانیا را ترغیب به پایان رساندن پلان سور کرد. "هجده سال است که هیچ سیل بزرگی رخ نداده است، اما این برای ما تضمین نمی‌کند که در آینده رخ ندهد،" او در آن زمان گفت.

سیل‌های 2024 و پیامدهای آن بخشی از تحلیل مداوم درباره تأثیر انحراف رودخانه والنسیا خواهند شد. دولت محلی نیز با نظارت و بررسی‌های سنگینی مواجه خواهد شد. بسیاری معتقدند باید برای این فاجعه بهتر آماده می‌‌بودند، با توجه به تاریخچه‌ی به‌خوبی شناخته‌شده‌ی منطقه.